Fantasy boeken worden door velen beschouwd als ontoegankelijk en cliché matig. Dat komt mede door de vaak eindeloos lange series en verhaallijnen vol met situaties die je al ergens eerder gezien of gelezen hebt. De Amerikaanse schrijfster Naomi Novik weet te bewijzen dat het ook anders kan met Ontworteld, een verslavend en schitterend Fantasy boek dat geheel op zichzelf staat. Geen zes delen waar je nog op hoeft te wachten, maar gewoon een ouderwets goed boek voor iedereen die van Harry Potter, magie, of literatuur in het algemeen houdt.
Ontworteld
Agnieszka (je spreekt het uit als Ag-nee-esh-ka) is een jonge vrouw die aan de rand van het Woud woont. Haar familie woont in een klein maar hecht dorpje, vol met ijverige werkers die een normaal maar voldaan bestaan lijden. Haar jeugd spreekt dan ook tot de verbeelding van iedereen die terug verlangt naar simpelere tijden: ze speelt in haar tuin, helpt haar ouders met werk, of gaat naar haar beste vriend Kasia. Je zou het als een ideaal leven bestempelen als er niet een groot gevaar over de vallei doemt, waar elke jonge vrouw bang voor is. Sarkan is een tovenaar die elke tien jaar een jonge vrouw wegneemt uit het dorp om hem te dienen, waarna ze als een geheel ander persoon weer terug keren.
Toch waren Agnieszka en haar familie nooit bang voor Sarkan. Hij neemt immers enkel vrouwen en meisjes mee die speciaal en prachtig zijn, zoals bijvoorbeeld Kasia. Agnieszka is veel te normaal, wild en simpel. Toch, zoals je vast al kon voorspellen, kiest de kille tovenaar dit keer voor Agnieszka. Waarom neemt hij haar mee? Ondertussen komt het Woud steeds dichterbij, en is het dorp dus in gevaar. Zo begint het betoverende avontuur van Agnieszka. Je hebt misschien al een fantasy cliché bespeurd: Agnieszka is een standaard onwetend jonge hoofdpersoon, die op een groots avontuur gaat, net zoals bijvoorbeeld Bilbo Baggins in de Hobbit. Toch weet Novik haar verhaal op een originele manier te vertellen, en gaat het verhaal al snel een kant op die je als lezer niet had verwacht.
Literaire fantasy
Ontworteld wordt verteld in de eerste persoon, vanuit het perspectief van Agnieszka. Sarkan, de eeuwenoude ongeduldige tovenaar, is streng. Dat gaat niet echt samen met de impulsieve en wilde levensstijl van Angieszka, die ook nog eens niet zo snel kan leren. Dat contrast zorgt voor een interessante dynamiek tussen beide personages waarin Novik het standaard Fantasy genre weet te ontstijgen. Haar beschrijvingen van gesprekken en omgevingen bewijzen dat Ontworteld het stempel “Literaire Fantasy” absoluut verdient. Zoals ik eerder al zei komt het Woud steeds dichterbij de vallei waarin Agnieszka en al haar vrienden wonen, en dat is een groot gevaar.
Naomi Novik
Het Woud besmet iedereen die naar binnen gaat, en het kwaad bloeit erin op. Het enige wat het Woud al die tijd tegen heeft gehouden is de Sarkan, de tovenaar die Agnieszka opleidt. Hij probeert haar dan ook zo snel mogelijk op een exacte wijze te leren hoe ze het kwaad kan tegen gaan, maar Angieszka is allesbehalve exact. De conflicten die daaruit ontstaan zijn zeer herkenbaar voor de lezer, ookal woon je zelf hopelijk niet in een vallei aan de grens van het kwaad. Tegelijkertijd is die moeilijke band tussen leraar en leerling ook één van de weinige minpunten van Naomi Novik’s Ontworteld: ze verwerkt regelmatig een romantische ondertoon in hun interacties. Daarmee pakt ze toch een cliché erbij dat dit boek absoluut niet nodig heeft, want Naomi excelleert juist in een spannend verhaal vertellen met een persoonlijke kant. De romantiek is daarin overbodig, juist omdat de schrijfster verder alle clichés kunstig weet te omzeilen.
Gelukkig blijft de romantiek vooral op de achtergrond, en dat is ook wel nodig: Novik heeft maar één boek om het complete verhaal te vertellen, en daardoor zit er een prettig tempo in Ontworteld. Soms volgen daardoor oorzaak en gevolg zich zo snel op dat je de impact van gebeurtenissen misschien minder zult voelen, maar slechts zelden is dat storend. We zullen niet verklappen wat er verder in het boek gebeurd en hoe Agnieszka uiteindelijk met haar onmiskenbare plicht omgaat. Wat je wel moet weten is dat Ontworteld één van de beste fantasy boeken van het afgelopen jaar is, met schitterende beschrijvingen en een schrijfster die weet hoe ze een verhaal moet vertellen.
Conclusie
Het verhaal van Ontworteld is relatief simpel, en je zou het soms dan ook eerder een sprookje willen noemen. Naomi bewijst echter dat juist daarin de kracht van fantasy kan liggen, zonder al te veel het slachtoffer te worden van clichés. Sommige verhaallijnen hadden wellicht beter weggelaten kunnen worden, maar dankzij het snelle tempo en de schitterende proza van Novik is dat niet erg. Ontworteld is een boek dat iedereen gelezen moet hebben die ooit van Lord of the Rings, Harry Potter of sprookjes genoten heeft. En geldt dat niet voor ons allemaal?
